Risicobeheer
Deze paragraaf beschrijft de voor de gemeente Zaanstad relevante risico’s, uitgaande van de actuele situatie, zowel in- als extern. Risicomanagement is een integraal onderdeel van de bedrijfsvoering van de gemeente. Hierdoor is het mogelijk om bij besluitvorming eventuele risico’s op een juiste wijze te wegen. Deze paragraaf start met een toelichting op de principes en de methode van het risicobeheer. Vervolgens wordt ingegaan op de belangrijkste risico’s. Het kader is vastgelegd in de nota weerstandsvermogen en risicomanagement 2013. Deze nota wordt in 2019 geactualiseerd.

Doel van risicobeheer

Risicobeheer is gericht op het verschaffen van een redelijke mate van zekerheid ten aanzien van de realiseerbaarheid van de gemeentelijke doelstellingen, de beheersing van risico’s in bedrijfsprocessen en projecten, de betrouwbaarheid van de financiële verslaglegging en de naleving van relevante wet- en regelgeving. Bij het nemen van belangrijke beslissingen met een onzekere uitkomst worden de risico’s overwogen alvorens tot een besluit te komen. Hierbij wordt dus expliciet de mate van risicoacceptatie bepaald en worden de financiële risico's die van invloed zijn op de beleidsuitvoering inzichtelijk en beheersbaar gemaakt. Door het inzicht in de risico's worden de raad, het college en de organisatie in staat gesteld om op een verantwoorde wijze besluiten te nemen, zodat de risico’s nu en de risico’s gerelateerd aan toekomstige ontwikkelingen/investeringen in verhouding staan tot de vermogenspositie van de organisatie.
Om inzicht in de risico’s van de gemeente te verkrijgen, is een risico-inventarisatie uitgevoerd die twee keer per jaar wordt geactualiseerd. Door een risicosimulatie wordt het benodigde weerstandsvermogen berekend. Het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit. De beschikbare weerstandscapaciteit is een optelling van de algemene reserves en de post onvoorzien. De benodigde weerstandscapaciteit wordt bepaald door kans en financiële gevolgen bij optreden van de aanwezige risico's.   

Risicoprofiel

Om de risico's van de gemeente Zaanstad in kaart te brengen, is per risico een risicoprofiel opgesteld. Met behulp van een Monte Carlo analyse wordt het optreden van verschillende risico’s gesimuleerd. De Monte Carlo analyse is een simulatietechniek waarbij door vele herhalingen (100.000), elke keer met een andere startwaarde, een verdelingsfunctie wordt verkregen. Met deze simulatie maken we een analyse van het benodigde vermogen om tegenvallers op te vangen, zonder dat hiermee de continuïteit van de organisatie in gevaar komt (ook wel weerstandsvermogen genoemd). De simulatie geeft het onderstaande resultaat, waaruit blijkt dat bij een zekerheidspercentage van 90% alle risico's kunnen worden afgedekt met een weerstandscapaciteit van € 12,8 miljoen. De verlaging ten opzichte van de laatste berekening (jaarrekening 2017) komt met name door de verhoging van de budgetten voor de (jeugd)zorg, waardoor de kans op kostenoverschrijding deels is teruggedrongen. Voor de WMO-kosten het risico door het opnemen van extra budget aanzienlijk verlaagd. De vraag naar (dure) jeugdzorg lijkt echter te blijven stijgen waardoor voor dit punt een nieuw risico is opgevoerd.   

Tabel: Benodigde weerstandscapaciteit bij verschillende zekerheidspercentages (bedragen x € 1 mln.)

In de nota weerstandsvermogen en risicomanagement is bepaald dat de bandbreedte van de weerstandsratio (verhouding tussen de beschikbare en de benodigde weerstandscapaciteit) tussen de 1,4 en 1,8 moet liggen. Uitgaande van een weerstandsratio van1,4 betekent dit dat een benodigde weerstandscapaciteit van € 17,9 miljoen (12,8 x 1,4) minimaal noodzakelijk is.
Hiervan wordt € 0,1 miljoen opgevangen door de structureel in de begroting opgenomen post onvoorzien. De overige € 17,8 miljoen moet worden  opgevangen door de algemene reserve.

Stand algemene reserve

Bij de jaarrekening 2017 is aan de hand van de risicosimulatie berekend wat de stand van de algemene reserves moet zijn om te voldoen aan het gewenste weerstandsratio. Bij de burap 2018 is dit geëffectueerd, maar heeft er tegelijkertijd een onttrekking plaatsgevonden in verband met de overschrijdingen op het sociaal domein. Door het structureel opnemen van extra budgetten in het sociaal domein, wordt het risico op overschrijdingen verkleind en daarmee is de benodigde weerstandscapaciteit lager dan in voorgaande jaren. Zie het schema hieronder voor een cijfermatig overzicht van de beschikbare en benodigde ruimte in de algemene reserve.

Tabel: beschikbare en benodigde algemene reserve (bedragen x € 1 mln.)

In de nota 'Weerstandsvermogen en Risicomanagement 2013' is bepaald dat alleen bij de jaarrekening de reserves naar aanleiding van de risicosimulatie worden aangepast. De ratio van de weerstandscapaciteit bedraagt nu 1,17 (15 / 12,8). Dit is onder het gewenste ratio van 1,4, maar valt nog wel in de klasse voldoende. Zie de tabel hieronder.

Tabel: normtabel die is opgesteld door het Nederlands adviesbureau voor risicomanagement (NAR) in samenwerking met de Universiteit Twente.

Risico's sociaal en grondzaken

De risico's betreffende het sociaal domein en grondzaken worden via aparte onderdelen van de algemene reserve opgevangen (de algemene reserve sociaal (ARS) en de algemene reserve grondzaken (ARG)). De algemene reserve sociaal wordt vanaf 2020 opgenomen in de reguliere algemene reserve. De reden van deze wijziging is dat de aanloopperiode van decentralisaties in het sociaal domein dan is afgerond. Ook worden per 1 januari 2019 de integreerbare delen van de integratie-uitkeringen sociaal domein (IUSD) overgeheveld naar de algemene uitkering. Integreerbare delen zijn die delen die via de maatstaven van de algemene uitkering gemeentefonds kunnen worden verdeeld. Dit betreft: IUSD Wmo (exclusief beschermd wonen), IUSD Jeugdhulp (exclusief voogdij 18+), IUSD Participatie (onderdeel re-integratie klassiek) en de IU Wmo (hulp bij het huishouden). Voor 2019 volgen nog aparte indexeringsafspraken omtrent prijs en volumegroei, maar vanaf 2020 moet het accres van de algemene uitkering hier compensatie voor bieden en is de integratie volledig. Vanaf dan is een aparte reserve voor het sociaal domein niet meer nodig.
Voor de algemene reserve grondzaken (ARG) blijft het huidige regime intact. Dit houdt in dat voordelen uit grondexploitaties worden toegevoegd aan de ARG en nadelen worden onttrokken.

In onderstaand overzicht wordt de hoogte van de ARS en de ARG weergegeven in relatie tot de risicosimulatie voor deze twee specifieke reserves. Hiervoor geldt dat de reserves worden opgehoogd indien de standen van de reserve lager zijn dan 75% van het benodigd bedrag en worden afgeroomd indien de standen hoger dan 125% zijn. Voor de ARS betekent dit een bijstorting van € 4,7 mln. Zoals eerder beschreven wordt de bijstorting pas gedaan bij de jaarrekening 2018, waar overigens weer een nieuwe simulatie wordt gedraaid. Er wordt dan eerst gekeken naar de ruimte bij de andere onderdelen van de totale algemene reserve. Als dit onvoldoende is wordt bijgestort vanuit het jaarrekeningresultaat 2018 of exploitatie 2019).
De ARG blijft ongewijzigd want de reserve bedraagt 103% van het benodigd bedrag en valt dus binnen de marge van 75% en 125%.